Historia zamku Gryfitów

Gryfici jedna z najdłużej panujących dynastii w Europie. Rządzili Pomorzem od Rugii po Słupsk przez 600 lat. Wybudowali jeden z najpiękniejszych zamków.

Artykuł ze specjalną dedykacją dla mojego syna, zafascynowanego Zamkiem Książąt Pomorskich. To właśnie mój syn zmobilizował mnie do napisania historii Zamku Książąt Pomorskich – siedziby Gryfitów.

Przez te wszystkie stulecia Księstwo Pomorskie na przemian było zjednoczone i rozbite na dzielnice. W związku z tym w kilku miastach budowali swoje siedziby. Zamki Książąt Pomorskich powstały w licznych miastach Pomorza:

• w Bytowie
• w Darłowie
• w Demmin (Dymin)
• w Koszalinie
• w Pudagli
• w Słupsku
• w Szczecinie
• w Szczecinku
• w Ueckermünde (Wkryujście)
• w Wolgast (Wołogoszcz)

Nie wszystkie ze wspomnianych powyżej zamków dotrwały do naszych czasów, niektóre nie podniosły się ze zniszczeń. Zamek szczeciński choć został doszczętnie zniszczony podczas II Wojny Światowej. Został jednak odbudowany w jego najpiękniejszej renesansowej formie.

Barnim III

Barnim III ksiażę szczeciński ur. przed 1300, bądź w okr. 1303–1304. Panował w latach latach 1344–1368 był również współregentem od 1320, bądź 1319; syn Ottona I, księcia szczecińskiego i Elżbiety.

Historia obecnego zamku w Szczecinie zaczyna się 1346 roku na wzgórzu zamkowym wbrew przywilejom szczecińskiego patrycjatu rozpoczyna wznoszenie tzw. Kamiennego Domu. Budowa w Szczecinie siedziby książęcej była złamaniem praw jakie Szczecin nabył 1243 roku. W tymże roku Barnim I nadal miastu prawa miejskie (prawa magdeburskie). Niemal sto lat wcześniej Barnim I. został zmuszony przez świeżo upieczonych mieszczan do wyburzenia swojej siedziby.

Dlatego decyzja Barnima III została uznana za złamanie praw Szczecina. W odwecie mieszczanie szczecińscy postanowili zbrojnie napaść na rzemieślników. Jak postanowili, tak zrobili. Pobili pracujących przy budowie, a same zabudowania zniszczyli. Na reakcję księcia Barnima III nie czekali zbyt długo. Kara jaka spotkała szczecinian była bardzo dotkliwa zwłaszcza, że władca miał po swojej stronie biskupa kamieńskiego i księcia Bogusława. Obaj w postępowaniu sądowym wydali bardzo niekorzystny dla władz Szczecina wyrok. Szczecin miał za własne środki odbudować dwór książęcy oraz musiał się zgodzić, że 1/3 dochodów sądowych, które w formie zastawu otrzymał w przeszłości miały z powrotem zasilić skarbiec książęcy.

Dwór Barnima III tzw. Steinhaus Kamienny Dom później nazywany Stary Dom wzniesiono w północnej części wzgórza zamkowego. Zabudowania książęce uzupełniła kaplica z czasem przebudowana na kościół w stylu bazylikalnym z poprzecznym transeptem, jest to kościół św. Ottona.

Kamienny dom został zbudowany jako prostokąt o wymiarach 25 m. długości o 10 m. szerokości. Posiadał podpiwniczenie i dwie kondygnacje, na których mieściły się po trzy pomieszczania mieszkalne. Natomiast kościół św. Ottona był wzorowany na kościele św. Jerzego. Cały kompleks był otoczony murem obronnym z trzema bramami.

Kolejna rozbudowa nazywana jako Druga faza gotycka zamku została rozpoczęta pod koniec XIV. Podczas tej fazy zamierzano w południowej części majdanu wybudować tzw. Duży Dom. Budowę Dużego Dom zakończył Kazimierz V. Wybudowano a następnie rozebrano po proteście mur obronny od strony obecnej ul. Kuśnierskiej, skarbiec kaplicy książęcej w późniejszym okresie wykorzystywana jako krypta książąt pomorskich.

Bogusław X Wielki

Bogusław X Wielki (ur. 28 lub 29 maja 1454 zapewne w Słupsku lub Darłowie, zm. 5 października 1523 w Szczecinie) – syn Eryka II, księcia wołogoskiego, słupskiego i szczecińskiego oraz Zofii.

Kolejna znacząca przebudowa związana jest jednym z najświetniejszych z książąt pomorskich Bogusławem X. Oprócz przebudowy zamku Bogusław X zjednoczył i zreformował Księstwo Pomorskie. Sam zaś zamek stał się jego główną siedzibą książęcą Gryfitów. Szczecin natomiast stolicą Księstwa Pomorskiego.

Przebudowa najważniejszej siedziby na Pomorzu związana jest z zawarciem związku małżeńskiego Bogusława X Anną Jagiellonką córką króla polskiego z dynastii Jagiellonów Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Podczas wspomnianej przebudowy nadbudowano kolejne dwie kondygnacje Dużego Domu zachowując sklepione piwnice i przyziemia z wejściem do istniejącej po dziś dzień wieży zegarowej. Na początku XVI wieku po stronie wschodniej powstały min. piekarnie, kuchnie i browar. Po stronie zachodniej natomiast sala rycerska i kancelaria.

Barnim IX/XI

Barnim IX, znany też jako Barnim XI, w historiografii występujący z przydomkiem Stary lub Pobożny (ur. 2 grudnia 1501, zm. 2 listopada 1573 w Grabowie) – książę z pomorskiej dynastii Gryfitów, syn Bogusława X, pierwszy protestancki książę Pomorza.

Barnim IX/XI przebudował wschodnie skrzydło zamku. Nadbudował “Duży Dom” o trzecią kondygnację i na jego osi środkowej wzniósł wieżę schodową (dzisiejsza Wieża Zegarowa). Skrzydło południowe zyskało dwie dostawione graniaste wieże z ośmiobocznymi tamburami z wieńczącymi hełmami. Ponadto nad drugim piętrem położono ceramiczny dach z wystawkami tworzącą ażurowe maswerki. Pracę ukończono w 1538.

Niestety w 1551 dochodzi do pożaru niszcząc budowlę. Podczas odbudowy w wieży zegarowej wstawiono kręcone schody, które zastąpiły sklepione komnaty. Prace budowlane zakończono w 1569. Budowlę uzyskała renesansowy styl. Uznaję się, że w przebudowie uczestniczył Friedrich Nussdorfer.

Jan Fryderyk

Jan Fryderyk zwany Mocnym (ur. 27 sierpnia 1542 w Wołogoszczy (Wolgast), zm. 9 lutego 1600, tamże) – w latach 1560-1569 książę wołogoski (wraz z bratem Bogusławem XIII), od 1569 książę szczeciński, w latach 1557-1574 biskup kamieński, syn Filipa I z dynastii Gryfitów.

Za czasów panowanie Jana Fryderyka dochodzi do renesansowej przebudowy zamku. Książę w 1574 zawiera umowę na odbudowę spalonej części siedziby książęcej. W tym też czasie zaczęto rozbiórkę Kamiennego Domu Steinhaus, kancelarii i kościoła św. Ottona. wzniesiono nowe skrzydło północne zamku, mieszczące apartamenty księcia i księżnej oraz nowy kościół zamkowy z Wieżą Dzwonów łącząc je z istniejącymi już skrzydłami z czasów Bogusława X i Barnima IX/XI. Budowlę ukończono w 1577. W wyniku przebudowy zamek uzyskał trzy skrzydła wschodnie i południowe (z czasów Bogusława X i Barnima IX/XI) oraz północne (z czasów Jana Fryderyka). Wszystkie skrzydła były wykończone w podobnym stylu kamieniarskim. W latach 80. XVI w. wzniesiono skrzydło zachodnie (z wieżą mieszczącą klatkę schodową), zamykając w ten sposób obszerny czworoboczny dziedziniec.

Filip II oraz Franciszek

Filip II

Filip II, zwany Pobożnym (ur. 28 lipca 1573 we Franzburgu, zm. 3 lutego 1618 w Szczecinie) – od 1606 książę szczeciński, syn Bogusława XIII z dynastii Gryfitów.

Franciszek

Franciszek (ur. 24 marca 1577 w Bardzie, zm. 27 listopada 1620 w Szczecinie) – koadiutor biskupstwa kamieńskiego (od 1592), biskup kamieński (1602-1618), starosta bytowski (od 1606) i książę szczeciński (od 1618); syn Bogusława XIII z dynastii Gryfitów.

Filip II buduje piąte skrzydło zamku tzw. muzealne nazywane również menniczym. Skrzydło jest wąskim trzykondygnacyjnym, przykrytym dwuspadkowym budynkiem, który połączony został piętrowym łącznikiem ze skrzydłem zachodnim i murem bramnym z przejściem do skrzydła północnego. Tworząc mniejszy dziedziniec ówcześnie nazywany “żurawi” od hodowanych żurawi, dziś nazywany menniczym. Budowlę dokończył jego następca Franciszek. W tym skrzydle umieszczono wozownię i arsenał, na wyższych kondygnacjach gabinet książęcy, bibliotekę i muzeum z osobliwościami.

To oczywiście nie koniec zmian na Zamku Książąt Pomorskich. Jednak dalsze losy budowli toczą się już po wymarciu rodu Gryfitów (ostatni z dynastii Bogusław XIV umiera bezpotomnie w 1637) oraz upadku Księstwa Pomorskiego, które oficjalnie upada w 1648 roku podzielone przez Szwedów i odwiecznych wrogów Gryfitów Brandenburczyków. Zamek trafia w szwedzkie ręce. Jednak dalsze zmiany to już historia na inny artykuł.

Źródło:
1. https://zamek.szczecin.pl/
2. Szczecin na starych rycinach XVI-XX wiek, Tadeusz Białecki, Szczecin 1995
3. Encyklopedia Szczecina tom 1, A-0, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
4. Encyklopedia Szczecina tom 2, P-Ż, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
5. Dzieje Szczecina tom 2. Wiek X-1805, Pod redakcją Gerarda Labudy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań 1985
6. Wikipedia.pl

Dawid Klich | 25.09.2020, 16:14 | Historia