Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego

Księstwo Pomorskie rozciągało się po obu stronach Odry. Historia Państwa Gryfitów jest bogata i niestety mało znana.

Dynastia Gryfitów panowała Pomorzem przez 600 lat, wywierając ogromny wpływ na tą część Europy. Niestety historia Gryfitów oraz Księstwa Pomorskiego jest nam współczesnym nieznana. Dla mieszkańców Pomorza Zachodniego kojarzy się tylko z Zamkiem Książąt Pomorskich. Władcy Pomorza oprócz zamków, kościołów czy innych perełek architektonicznych, pozostawili po sobie również jeden z najefektowniejszych zabytków kartograficznych Europy – Wielką Mapę Księstwa Pomorskiego.

Dynastia Gryfitów

Nie jest znana dokładna data kiedy Gryfici ukształtowali się jako dynastia. Wiemy jednak, że są pochodzenia słowiańskiego. Przyjmuje się, że wykształciła się we wczesnym średniowieczu. Najstarszy zapis historyczny mówiący o księciu pomorskim Siemomyśle (łac. Zemusil) pochodzi z 1046. Panowali do roku 1637 gdy 10 marca 1637 roku w Szczecinie umiera bezpotomnie ostatni z rodu Bogusław XIV. Jednym z przedstawicieli rodu był Filip II, któremu zawdzięczamy jedną z najlepszych map ówczesnej Europy.

Filip II

Filip II był najstarszym synem księcia pomorskiego Bogusława XIII i jego pierwszej żony Klary, księżniczki brunszwickiej. Kształcił w Uniwersytecie Rostocku. Naukę ukończył 30.04.1594 roku uzyskując godność rektora akademii. W wieku zaledwie 22 lat udaje się w dwuletnią podróż po krajach Europy. Zwiedził Włochy, Francję i Szwajcarię. W 1606 po śmierci Księcia Bogusława XIII w wieku 33 lat zasiada na tronie szczecińskim. Za jego panowania szczeciński zamek książąt pomorskich zyskuje piąte skrzydło tzw. muzealne nazywane również menniczym.

Filip II znany był jako wielki mecenas kultury oraz kolekcjoner dzieł sztuki. Z tego też powodu w szczecińskiej siedzibie książąt pomorskich znalazły się niezliczone dzieła sztuki w tym portrety przedstawiające królów Polski Zygmunta III Wazy, Stefana Batorego i Henryka Walezego.

Na jego zlecenie powstało jedno z największych zabytków Pomorza – Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego. Przez kilka wieków wzór wszystkich map Pomorza. Zadanie zlecił jednemu z najlepszych kartografów Eilhardusowi Lubinusowi.

Eilhardus Lubinus

Eilhardus Lubinus (właśc. Eilhard Lübben, ur. 24 marca 1565 w Westerstede, zm. 2 czerwca 1621 w Rostocku) – niemiecki matematyk i teolog protestancki, filozof, kartograf, filolog klasycznej greki i łaciny, jak również poeta.

Nauki pobierał w najlepszych luterańskich uniwersytetach: w Rostoku, Lipsku, Kolonii, Strasburgu i Tybindze. Uzyskał liczne tytuły. Był profesorem poezji i teologii. Był również Był czterokrotnie wybierany na stanowisko rektora Uniwersytetu w Rostoku.

W 1608 roku na zlecenie Księcia Wołogoskiego Filipa Juliusza Eilhardus Lubinus opracowuje bardzo dokładną mapę Rugii. Jesienią 1611 odbywa podróż po zachodniej części Księstwa Pomorskiego (dzisiejsze Pomorze Przednie – Vorpommern) podróż trwała do 1612. W tym też roku udał się w podróż po wschodniej części Księstwa (dzisiejsze Pomorze Zachodnie). Przebył ponad 1500 kilometrów odwiedził 162 miejsca i dokonał 5793 obserwacji i pomiarów. Już w 1613 przystąpił do rysowania Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego. Efektem jego prac jest jedna z najlepszych map ówczesnej Europy.

Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego

Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego (łac. Nova Illustrissimi Ducatus Pomeraniae Tabula) powstała na zlecenie księcia szczecińskiego Filipa II, a zastała wykonana przez Eilhardusa Lubinusa. Powstawała w latach 1610-1618. Niestety zleceniodawca czyli Filip II nie zobaczył ukończonego dzieła, zmarł bowiem 3 lutego 1618 w Szczecinie na kilka miesięcy przed jej publikacją.

Jak wspomniałem Eilhardus Lubinus odbył dwie wyprawy po Księstwie Pomorskim pierwszą po wschodniej stronie Odry, drugą po zachodniej. Podczas swoich podróży miał przy sobie astrolabium, kwadrant oraz laskę Jakuba. Kolejną wyprawę odbył 1617 w celu sprawdzenia pomiarów sprzed kilku lat i nanieść ewentualne poprawki.

Dzięki powyższym przyrządom E. Lubinusowi udało się sporządzić jedną z najlepszych map ówczesnej Europy. Skala mapy wynosi 1:240 000 choć niektórzy historycy wskazują na średnią skalę mapy 1:299 000 (autorzy Encyklopedii Szczecina wskazują na skalę 1:227 000). Nie tylko to wyróżnia Wielką Mapę Księstwa Pomorskiego. Inne parametry też robią ogromne wrażenia nawet dziś, wystarczy wspomnieć, że średni błąd odległości wynosi 2 kilometry różnicy przy blisko 3071 miejscowościach Księstwa Pomorskiego! Ponadto Eilhardus Lubinus wiernie odwzorował sieć rzeczną, jeziora, lasy i wzgórza.

Ponadto Mapa posiada pięknie wykonane drzewo genealogiczne Książąt Pomorskich – dynastii Gryfitów (157 portretów wraz z imionami) oraz Książąt Rugijskich (19 imion), 353 herby szlachty pomorskiej, 43 widoki miast, miasteczek i zamków, portrety 5 książąt z przełomu XVI/XVII wieku, Herb Wielki Pomorza narzędzia z życia codziennego, broń, narzędzia mennicze itd.

Zimą 1617/1618 rozpoczęły się prace miedziorytnicze w zakładzie Jodocusa Hondiiusa II w Amsterdamie. Dzieło E. Lubinusa zostało wykonane na 12 płytach miedziorytniczych sporządzonych przez amsterdamskiego miedziorytnika Nicolasa Geilkerckiusa. Płyty miały rozmiary 54,3 x 42 cm.

Mapa ukazała się w listopadzie po kilku miesiącach os śmierci jej zleceniodawcy Filipa II. Pierwsze egzemplarze wydrukowanej mapy trafiły na dwór książęcy Filipa Juliusza w Wołogoszczy (dzisiejsze Wolgast), kilka tygodni później Eilhardus Lubinus przekazał gotowy egzemplarz na dwór szczeciński następcy Filipa II – Franciszkowi. Historycy szacują, że nakład wyniósł zaledwie 20-30 egzemplarzy. Ze względu na jej wysoką wartość mapa była w użyciu przez blisko dwa wieki i był kilkukrotnie drukowana równych oryginałowi.

Źródło:
1. Encyklopedia Szczecina tom 1, A-0, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
2. Mapy historyczne Pomorza Zachodniego od XVI do XXI wieku, Szczecin 2005
3. Wikipedia.pl
4. http://www.pomeranica.pl/wiki/Eilhard_Lubinus
5. https://zamek.szczecin.pl/

Dawid Klich | 09.11.2020, 20:18 | Historia