Rok 1945 na Pomorzu był przełomowy dla Szczecina i całego Pomorza. Jednym z przełomowych wydarzeń było spotkanie w Schwerinie.
W spotkaniu, które odbyło się 21 września 1945 uczestniczyli ze strony radzieckiej generał lejntant (generał porucznik) [Iwan Nikiticz] Chabarow, stronę polską reprezentował Pełnomocnik Rządu na Okręg Pomorze Zachodnie podpułkownik Leonard Borkowicz i Prezydent Szczecina Piotr Zaremba. Spotkanie w Schwerinie dotyczyło ustalenia przebiegu granicy polsko-niemieckiej na odcinku Świnoujście – Gryfino. W Poczdamie ustalono granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej z jedynym wyjątkiem. Miasto Szczecin (Stettin), które decyzją Stalina było przekazane pod polską administrację.
Źródło Piotr Zaremba. Za: Szczecin w dokumentach 1945, Szczecin 1980
Jaki przebieg ustalono. Poniżej zacytuję rozstrzygnięcia za Szczecin dawniej i dzisiaj – Informator, opr. W. Świoklo i E. Moskalewicz, Szczecin 1945. (Szczecin w dokumentach 1945, Szczecin 1980)
Na północy granica zaczyna się na wybrzeżu Zatoki Pomorskiej w odległości 2000 metrów na północy-zachód od Świnoujścia. Do brzegu zatoki szczecińskiej granica dochodzi na południowo-wschodnim krańcu miejscowości Kamionek (Camminke) i następnie w linii w prostej przecina zatokę przebiegając między miejscowością Stare Warpno [Altwarp dop. D.K.] a wyspą Kahlenber. Wyspa Ostrów (Riether Werder) na zatoce Nowowarpnowskiej, została po zachodniej stronie.
Dalej granica biegnie w odległości 800 mtr. na północny zachód od miasta Rieth wzdłuż rzeczki łączącej jezioro Myśliborskie Wielkie (Grosser Mūtzelburger) z zatoką i środkiem tego jeziora. Potem w odległości 2800 mtr. na wschód od przystanku kolejowego [Kolej Randowska (Randower Kleinbahn) dop. D.K.] Zajezierze (Hintersee) aż do środka następnego jeziora Schloss [Jezioro Stolsko dop. D.K.]. Następnie granica biegnie w odległości 300 metrów na zachód od przystanku kolejowego [Kolej Randowska (Randower Kleinbahn) dop. D.K.] Stolec (Stolzenborg) [Stolzenburg dop. D.K.], 150 mtr. na zachód – wzdłuż drogi Stolec-Buk i przecina skrzyżowanie dróg.
W odległości 1700 mtr. od skrzyżowania dróg przy miejscowości Kościno (Köstin), po czym biegnie na południowy wschód, przecinając tor kolejowy w odległości 2200 mtr. na zachód od stacji Stobno (Stöven). Stąd dalej na południe w odległości 2100 mtr. na zachód od Kołbaskowa (Colbitzow), dochodzi do szosy Kołbaskowo-Grodzisko (Gartz).
Następnie granica przecina szosę w odległości 2500 mtr. na południowy-wschód od miejscowości Kołbaskowo, po czym biegnie na południe, przecinając drogę w odległości 300 mtr. na zachód od miejscowości Pargowo (Pargow). Stąd zaś załamuje się w kierunku południo-wschodnim, przecinając zachodnią Odrę i dochodzi do grobli w odległości 1600 metrów na zachód od miasta Gryfino.
Źródło Piotr Zaremba. Za: Szczecin w dokumentach 1945, Szczecin 1980
Ustalenia te doprowadziły do przecięcia w dwóch miejscach (okolice Stolca oraz Rieth) Randower Kleinbahn (Kolej Randowska). Wg wspmnień Piotra Zaremby usilnie zabiegał, aby Kolej Randowska w całości znalazła się po polskiej stronie. Niestety decyzje były inne, granica nie tylko przecięła kolej ale położyła kres linii łączącej Stobno z Nowym Warpnem. Choć władze polskie uruchomiły połączenie kolejowe jednak tylko na skróconej trasie do Dobrej.
Pierwotnie miejscowości Rieth i Altwarp miały być polskie. Podczas rozmów prowadzonych 20 i 21 września 1945 w Greifswaldzie i Schwerinie z inicjatywy polskiej miejscowości te przeszły na rzecz strony niemieckiej w zamian za Stolec i Buk. Polsce przyznano także w całości miejscowości Bobolin, Barnisław, Rosówek, Pargowo oraz drogę Stobno – Kołbaskowo.
Ostatecznie tereny te zostały włączone do Polski 4 października 1945.
Granica polsko-niemiecka na tym odcinku podlegała niewielkim modyfikacjom:
1949
Dokonano regulacji granicy na wysokości skrzyżowania i drogi Linki – Neu Lienken – Buk. Całe skrzyżowanie w Nowych Linkach należało wówczas do Polski, po 1949 przeszło na stronę NRD, w zamian przyłączono do Polski wąski pas ziemi leżący bezpośrednio po zachodniej stronie drogi z Nowych Linek do Buku.
1951
styczniu 1951 r. opracowano akt o wykonaniu wytyczenia w terenie granicy między Polską i NRD potwierdzając objęcie przez polską administrację wysp między Odrą Zachodnią i Regalicą (Międzyodrze) na południe od Gryfina. Teren ten przyznany został Polsce już podczas konferencji poczdamskiej, jednak nie został do tego czasu objęty przez Polskę. Po zatwierdzeniu granicy w 1945 roku Świnoujście straciło dostęp do wody pitnej (przez sześć lat sprowadzano wodę zza granicy), teraz dokonano korekty granicy na wyspie Uznam. Dopiero 27 listopada 1950 r. rząd NRD wyraził zgodę na przekazanie Polsce ujęcia wody, położonego przy jeziorze Wolgastsee i wytyczeniu tam na nowo granicy. W czerwcu 1951 roku włączono do Polski obszar o powierzchni 76,5 ha wraz ze stacją uzdatniania wody, tworząc wysunięty w obszar niemiecki charakterystyczny cypel. W zamian Niemcom przyznano podobny obszar między ujęciem wody a Zatoką Pomorską.
Źródło:
1) Tadeusz Bielecki, Zdzisław Chmielewski, Kazimierz Kozłowski, Szczecin w dokumentach 1945, Szczecin 1980.
2) Pomorze Zachodnie poprzez wieki, pod redakcją Jana M. Piskorskiego, Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin, 1999
Źródło fotogrfii: Tadeusz Bielecki, Zdzisław Chmielewski, Kazimierz Kozłowski, Szczecin w dokumentach 1945, Szczecin 1980.
Dawid Klich | 29.10.2019, 19:45 | Historia